Het Keltisch jaarwiel

Het Keltisch jaarwiel ook wel Keltisch levenswiel genoemd is voor mij één van de meest tot de verbeelding sprekende elementen uit de Keltische folklore. Het Keltisch jaarwiel was voor de oude Kelten een seizoenenkalender die de hele cyclus van de natuur, de landbouw maar ook het leven en de dood symboliseert.

De moderne tijd

In het moderne westerse Avondland wordt tijd gezien als een lijn die van het verleden via het heden naar de toekomst gaat. Je leeft maar één keer en elke kans die je krijgt moet je grijpen want misschien komt hij maar eenmaal langs. Deze tijdsbeleving van geschiedenis naar toekomst is een lineaire beleving van tijd. Een lineaire tijdbeleving heeft de neiging mensen haastig en ongedurig te maken. Ieder moment in het leven komt tenslotte maar één keer voorbij! Juist dan is het lastig om in het nu te leven. Het is verleidelijk om terug te blikken, terug op wat we gedaan hebben. Hebben we wel bereikt wat we wilden bereiken? Of het is verleidelijk om juist vooruit te kijken, vooruit naar wat nog moet komen. De kiem voor de toekomst ligt immers in het nu. Nu moet je naar school om een toekomst voor later te hebben. Nu moet je sparen om later geen armoede te hebben. Nu moet je…….

Het is geen geheim, dat het voor bewoners van het moderne westen, moeilijk is om niet in het verleden te blijven hangen, of juist de toekomst na te jagen.

De oude Keltische samenleving

De oude Keltische en agrarische samenleving bekijk ik soms door een romantische blik. Ik weet best dat het geen Utopia was. Het leven was hard en weerbarstig. Maar één ding staat voor mij vast: De oude Kelten hadden meer rust in hun bestaan dan de moderne bewoners van het Avondland. Een belangrijke element waarin die rust werd ervaren was de beleving van de tijd als een cirkel. De Kelten beleefden als agrarisch volk de tijd circulair. Alles was ingedeeld volgens een kalender gebaseerd op de seizoenen en landbouw. Lente, zomer, herfst winter. Het ritme van de tijd was gericht op; het land bewerken, zaaien en oogsten. Een cirkel die zich ieder jaar opnieuw voltrekt.

Het Keltisch Jaarwiel is niet meer en niet minder dan de eeuwigdurende cirkelgang van de seizoenen. Alles op zijn eigen tijd en alles eeuwigdurend ieder jaar opnieuw. Door naar tijd te kijken als een cirkel wisten de oude Kelten op welk moment en op welke plaats zij in hun leven stonden. De oude Kelten leefden veel meer dan de moderne mens in het nu!

De tijd ervaren als een cirkelgang

Vanuit een Keltisch perspectief eindigt en begint het jaar niet op 31 december / 1 januari, maar met de herfst, rondom 31 oktober / 1 november. Dat is het moment dat de Oogsten zijn binnen gehaald en de donkere tijd van het jaar aanbreekt. De natuur gaat in de rust. Deze natuurlijk rust en het sterven van de natuur in de herfst is slechts schijn. Het sterven en de dood in de natuur zijn namelijk ook de kiem voor het nieuwe begin.

Er wordt gewerkt, uitgerust en gevierd. Er is een vaste tijd voor alles en het Keltisch jaarwiel of Keltisch levenswiel draait eeuwig door. In het voorjaar wordt het land ingezaaid en zodra het land opbrengsten heeft wordt er geoogst. Elk moment van het jaar en elk seizoen heeft zijn eigen karakter, werkzaamheden en momenten om te vieren. Op deze manier had het leven geen sleur, alles had zijn eigen tijd en wisselde elkaar af. Deze beleving van tijd staat ver af van de moderne tijdsbeleving. Een schril contrast met het nu, de tijd waarin we het hele jaar hetzelfde werk doen, aardbeien eten in de winter en pepernoten kopen terwijl de zon hoog aan de hemel staat.

Ik denk dat we ook vandaag nog veel kunnen hebben aan de Keltische en circulaire beleving van tijd.

Het Keltisch jaarwiel of levenswiel

Samhain

Samhain is het moment om de donkere tijd van het jaar welkom te heten. Tegenwoordig valt Samhain op 31 oktober / 1 november maar in vroeger tijden zal Samhain eerder rondom 1 november zijn gevierd. Als de late oogst was binnen gehaald en de bladeren van de bomen dwarrelen dan was het in vroeger tijden Samhain. Vroeger lette men minder op de datum van de kalender en meer op de tekenen van de natuur. De christelijke feesten Allerzielen en Allerheiligen vallen ook op dit moment in het jaar net zoals Halloween.

Samhain was voor de Kelten zowel het einde als het begin van het jaar of jaarwiel. Het einde omdat de natuur nu sterft en zich terugtrekt, het begin omdat de kiem voor het voorjaar nu al is gelegd. Door einde en begin aan elkaar te verbinden wordt de tijd als vanzelfsprekend als cirkel ervaren, een jaarwiel.

Yule

Yule is het Keltisch midwinterfeest. Yule is het keerpunt van de donkere naar de lichte tijd van het jaar. Yule werd als lichtfeest op het donkerste moment van het jaar gevierd. In het diepst van het donker begint het licht weer te schijnen. Niet voor Niets heeft de christelijke kerk de datum van het kerstfeest rond dezelfde tijd als Yule geplaatst. De symboliek van Jezus als het licht der wereld past heel goed bij de symboliek van Yule. Yule is het donkerste moment in het jaar, na Yule zal het alleen maar lichter worden.

Imbolc

Imbolc valt tegenwoordig op 1 februari en is een feest ter ere van de Keltische Godin Birgid. Imbolc is een feest dat wordt gevierd met het vooruitzicht dat het land weer vruchtbaar wordt. Van oudsher werd er rond deze tijd gefeest en veel gegeten en gedronken. De laatste winter voorraden moesten worden opgemaakt. De temperatuur zal in het verder voorjaar te hoog worden om alle voedsel nog langer goed te houden. In februari brengt het land brengt nog niks op.

In vroeger tijden brak er na Imbolc een tijd van de broekriem aanhalen en soberheid aan. Het Carnaval en de vastentijd vinden hun oorsprong in Imbolc.

Ostara

Ostara valt rond of op 21 maart en is een echt feest van de vruchtbaarheid. In Het woord Ostara hoor je het Engelse Easter en Duitse Ostern. Met Ostara wordt de vruchtbare tijd van het jaar welkom geheten. Het land kan weer worden bewerkt, de zaaitijd breekt aan en de dagen worden merkbaar langer. In veel kerken vinden we een variant van de heidense vruchtbaarheidsriten voor de landbouw terug in de biddag voor gewas en arbeid.

Beltane

Beltane Viert men vandaag de dag op 1 mei en is een echt vruchtbaarheidsfeest. Van oudsher is Beltane een losbandig lentefeest waarbij ook het bier rijkelijk vloeide. Het was een tijd om kinderen te verwekken en vaak gebeurde dit met de uitwisseling van mannen en vrouwen van verschillende dorpen. De Heidense huwelijksmoraal was een heel andere dan de Christelijke. Wat het Christendom als losbandig en zedeloos gedrag bestempelde, dat was voor de Keltische stammen van levensbelang. Beltane voorkwam inteelt en hield de stam of het dorp sterker en gezonder. De van oorsprong heidense Keltische feesten Ostara en Beltane zijn door de kerk gekuist en gekerstend tot het paasfeest.

Litha

Litha is het moment van midzomer. Dag en nacht zijn even lang. Vanaf nu zullen de dagen korter worden en de nacht langer. Van oudsher is Litha een tijd om vuren te ontsteken als symbool voor de zon.

Lughnasa

Lughnasa is een augustusfeest of oogstfeest. Het is nu eind Augustus en de tijd het graan wordt geoogst. Een belangrijk feest want met Lughnasa wordt duidelijk hoe groot de voorraden voor de winter zijn. In veel kerken wordt een variant van het heidense Litha gevierd als een dankdag voor gewas en arbeid.

Mabon

Mabon wordt feest op gevierd op het moment dat dag en nacht even lang zijn. Het is het tweede oogstfeest. Vooral de late groentesoorten en fruit en noten worden in deze tijd geoogst. Vanaf nu zal de nacht of donkere tijd langer zijn dan de dag of lichte tijd. Na Mabon is de Cirkel van het Keltisch jaarwiel of levenswiel dat begint en eindigt bij Samhain rondgemaakt.